Usunięcie macicy
Dr n. med. Grzegorz Surkont
Dr n. med. Edyta Wlaźlak
Prof. dr hab. med. Jacek Suzin
2005
O tym powinnaś wiedzieć
- Spis treści
-
Wprowadzenie
- Budowa i czynność narządu płciowego kobiety
- Operacyjne sposoby usuwania macicy
- Następstwa wycięcia macicy
- Leczenie hormonalne kobiety bez macicy
- Zamiast zakończenia
Wprowadzenie
Operacja usunięcia macicy jest najczęściej wykonywanym zabiegiem ginekologicznym. Dotyka bezpośrednio ogromnej rzeszy kobiet na całym świecie. Wśród pacjentek będących przed zabiegiem, jak i tych, które mają go już poza sobą, wiedza na temat korzyści oraz potencjalnych zagrożeń związanych z takim rozwiązaniem terapeutycznym jest zwykle niepełna. Potwierdza to list jednej z pacjentek, nieposiadającej macicy od wielu lat.
"Dziękuję za możliwość przeczytania tej książeczki. Do tej pory w żadnej przychodni ginekologicznej nie spotkałam się z ulotkami, czy broszurami opisującymi tak ważne dla pacjentek sprawy. Są wydania dotyczące ciąży i antykoncepcji, ostatnio także terapii hormonalnej, ale nie chorób kobiecych. Współczesna kobieta chce mieć świadomość, na czym polega jej choroba, jak może się czuć wychodząc ze szpitala, jak będzie wyglądać jej życie po zabiegu. Często brak takich wiadomości jest przyczyną rezygnacji z operacji w optymalnym czasie oraz szukania pomocy u oszustów, co potęguje dalszy rozwój schorzenia. Zdarza się, że kobiety kupują skomplikowane podręczniki ginekologiczne i przerażone szukają opisów własnej choroby, by poznać rokowanie. Nie mając elementarnych podstaw z medycyny, nierzadko popadają w depresję, przypisując sobie najstraszniejsze scenariusze. W zaciszach domowych odbywa się dużo takich ludzkich tragedii, wynikających z niewiedzy pacjentki, braku właściwej, dłuższej wyjaśniającej rozmowy ze specjalistą. Lekarze nie mają czasu na drobiazgowe informowanie każdej kobiety o przebiegu jej schorzenia, o psychologicznych aspektach związanych np. z usunięciem macicy oraz o całym skomplikowanym procesie dochodzenia do zdrowia. Ogromną rolę w przebiegu rekonwalescencji odgrywa psychika, wyobraźnia. Bardzo ważne, by kobiety uświadomiły sobie rolę nie tylko fizycznych organów, ale przede wszystkim psyche. Często po operacji kobiety, już zdrowe fizycznie, mają blokadę powodującą np. zaburzenia seksualne. Jest to spowodowane stresem oraz niewiedzą. To wyjątkowo ważny temat. Kobiety powinny uświadomić sobie, że po usunięciu macicy uzyskują pewną antykoncepcję i nie są „pustymi kobietami”. Zabieg likwiduje chorobę. Nie powoduje utraty kobiecości. Tragedia przejścia operacji to nie wykluczenie z życia rodzinnego, zawodowego, społecznego, płciowego. To właśnie jest czas, żeby spojrzeć na siebie i swoje życie inaczej, i by zdążyć je odkryć na nowo. Pozwala skupić się na pięknym i bogatym świecie wewnętrznych doznań, dostrzec nowe obszary wyobraźni i odczuć. Pomaga w tym również spotkanie na swej drodze lekarza, który oprócz wspaniałego operowania nożem chirurgicznym, zwraca uwagę pacjentkom na szukanie przyczyn problemów między innymi w blokadach psychicznych.
Mam nadzieję, że ta bardzo ważna książeczka dotrze do każdej kobiety potrzebującej pomocy."
Pacjentka
I. Budowa i czynność narządu płciowego kobiety.
1. Co wchodzi w skład żeńskich narządów płciowych?
Zewnętrzne narządy płciowe kobiety stanowi srom składający się ze wzgórka łonowego, warg sromowych większych i mniejszych oraz łechtaczki.
Do wewnętrznych narządów płciowych kobiety należą pochwa, macica, jajniki oraz jajowody.
2. Co to jest pochwa?
Pochwa jest kanałem rozciągającym się od warg sromowych. W swojej górnej części obejmuje szyjkę macicy.
3. Z czego zbudowana jest macica?
Składa się z trzonu i szyjki. Umocowana jest za pomocą więzadeł. W środku zawiera jamę macicy, łączącą się od dołu z kanałem szyjki, a od strony dna macicy z jajowodami. Dolny fragment szyjki macicy przyjmuje nazwę części pochwowej a powyżej pochwy - części nadpochwowej.
4. Jaką funkcję pełni macica?
Mówiąc obrazowo jest to "narząd do noszenia i rodzenia dzieci". Macica nie produkuje hormonów.
5. Co znajduje się wewnątrz jamy macicy?
Jama pokryta jest błoną śluzową zwaną endometrium.
6. Jaką funkcję pełni błona śluzowa macicy?
Endometrium ulega ciągłym zmianom dzięki działaniu hormonów płciowych w przebiegu cyklu płciowego. Mają one na celu przygotowanie jamy macicy do przyjęcia zarodka. W przypadku braku ciąży co miesiąc błona śluzowa ulega złuszczeniu podczas miesiączki.
7. Co to są przydatki?
W skład przydatków wchodzą jajniki i jajowody oraz otaczające tkanki. Jeden koniec jajowodu połączony jest z dnem macicy, drugi położony jest obok jajnika.
8. Jaka jest rola przydatków?
Jajniki produkują hormony: estrogeny i progesteron. Pełnią one ważną rolę w rozrodzie. Mają również istotny wpływ na funkcjonowanie większości organów w organizmie kobiety. Praktycznie w każdym miejscu kobiecego ciała znaleziono receptory estrogenowe. Nieodpowiednie stężenia hormonów płciowych mogą mieć negatywny wpływ na funkcjonowanie większości organów. W przypadku wahań hormonalnych pojawia się na przykład: złe samopoczucie, nerwowość, tkliwość sutków, trądzik, nadmierne owłosienie, wzmożone wypadanie włosów. Zaburzenia hormonalne sprzyjają powstawaniu mięśniaków i raka macicy oraz torbieli jajnika. Brak hormonów po menopauzie przyspiesza procesy starzenia się między innymi pod postacią pogorszenia cery, przyspieszonego odwapniania kości, nasilenia miażdżycy, zwiększonej częstości występowania osteoporozy i zawału serca, pojawienia się nietrzymania moczu, suchości i świądu sromu, częstych infekcji pęcherza moczowego.
Jajowody nie produkują hormonów, w nich dochodzi do zapłodnienia komórki jajowej.
9. Gdzie umiejscowione są wewnętrzne narządy płciowe?
Jak sugeruje nazwa, znajdują się wewnątrz jamy brzusznej w podbrzuszu. Ze wszystkich stron otoczone są jelitami. Macica jest zlokalizowana między pęcherzem moczowym a odbytnicą.
10. Jak to się dzieje, że narządy wewnętrzne u zdrowej kobiety nie wypadają na zewnątrz?
Macica, pochwa oraz pęcherz moczowy i odbytnica są utrzymywane w prawidłowej pozycji dzięki więzadłom macicy oraz przeponie moczowo-płciowej.
11. Co to jest przepona moczowo-płciowa?
Są to mięśnie i więzadła krocza oraz dolnej części miednicy.
12. Które elementy odpowiedzialne są za satysfakcję seksualną?
Za odczuwanie bodźców seksualnych odpowiedzialne są czynniki psychiczne, zewnętrzne narządy płciowe (łechtaczka) oraz pochwa.
Kobiety po usunięciu przydatków lub macicy uskarżają się czasami na problemy seksualne. Podstawowe znaczenie w tym względzie ma psychika kobiety. Brak hormonów produkowanych przez jajniki może też mieć negatywny wpływ na życie płciowe.
II. Operacyjne sposoby usuwania macicy.
1. Czy często wykonywane są zabiegi usunięcia macicy?
Jest to najczęściej wykonywana operacja ginekologiczna u kobiet.
2. Na czym polega amputacja nadpochwowa macicy?
Zwykle usuwa się całą macicę to jest trzon i szyjkę. Istnieje też zabieg usunięcia samego trzonu macicy bez szyjki. Taki rodzaj operacji nazywa się amputacją nadpochwową. Wykonywany jest rzadko, zwykle u osób młodych.
3. Jakie są najczęstsze przyczyny usunięcia macicy?
Zabieg ten wykonujemy zwykle z powodu:
- mięśniaków
- guza przydatków
- chorób błony śluzowej macicy
- krwawienia z dróg rodnych
- wypadania narządu rodnego
- endometriozy.
4. W jaki sposób usuwa się macicę?
Operacja najczęściej jest wykonywana po otwarciu jamy brzusznej (droga brzuszna) lub przez pochwę (droga pochwowa). W niektórych przypadkach możliwe jest też wykonanie zabiegu laparoskopowo.
O tym, jaki rodzaj operacji zastosować i jaką wybrać drogę decyduje lekarz, biorąc pod uwagę całokształt objawów choroby, warunki anatomiczne oraz wiek pacjentki.
5. W którym miejscu otwiera się jamę brzuszną?
Istnieją dwa sposoby otwierania jamy brzusznej: poprzecznie - nisko nad spojeniem łonowym lub podłużnie - od spojenia łonowego do okolicy pępka w linii pośrodkowej ciała.
6. Od czego zależy wybór sposobu otwarcia jamy brzusznej?
U kobiet ze względów kosmetycznych w trakcie operacji ginekologicznych zwykle wybieramy poprzeczne nacięcie skóry. Odstępstwa od tej reguły zależą przede wszystkim od poprzednio wykonanych operacji oraz od rodzaju choroby będącej przyczyną zabiegu.
7. Jakie są najczęstsze przyczyny usunięcia przydatków?
Guz jajnika jest najczęstszą przyczyną operacji przydatków.
Nierzadko wycięcie zdrowych jajników i jajowodów wykonywane jest profilaktycznie razem z usunięciem macicy.
8. Kiedy i dlaczego usuwamy profilaktycznie przydatki?
Jednym z podstawowych problemów współczesnej onkologii kobiet jest rak jajnika. Nawet u pacjentek, które często przychodzą na wizytę do ginekologa, złośliwe guzy jajnika nierzadko wykrywane są na dość zaawansowanym etapie rozwoju. Późne wykrycie powoduje niską efektywność leczenia operacyjnego i chemioterapii. Z tych powodów lekarze proponują kobietom w okresie przekwitania usunięcie wraz z chorą macicą zdrowych przydatków.
9. Jaki rodzaj znieczulenia jest najlepszy dla mnie?
O tym zadecyduje lekarz anestezjolog. Obecnie wykonywane są dwa rodzaje znieczulenia: ogólne (popularnie zwane narkozą) oraz w kręgosłup (zewnątrzoponowe i podpajęczynówkowe). Ze względu na mniejszą inwazyjność znieczulenie w kręgosłup jest częściej wykonywane.
10. Czy po znieczuleniu w kręgosłup mogę być sparaliżowana?
Nie, ten sposób znieczulenia nie niesie za sobą takiego ryzyka. Z powikłań najczęściej pacjentki zgłaszają bóle głowy, które zwykle udaje się szybko zlikwidować.
III. Następstwa wycięcia macicy
1. Czy po zabiegu mogę mieć krwawienia miesiączkowe?
Po usunięciu macicy kobieta nie miesiączkuje. W przeciągu kilku tygodni po operacji mogą występować niewielkie plamienia i krwawienia. Jest to związane z gojeniem się pochwy. W przypadku obfitego krwawienia należy pilnie się skontaktować z oddziałem szpitalnym.
Po amputacji nadpochwowej zdarzają się miesiączki, z reguły pod postacią skąpych krwawień lub plamień.
2. W jaki sposób powinnam się odżywiać?
Po zabiegu należy przestrzegać diety szpitalnej. W domu powinno się spożywać pokarmy lekkostrawne i wysokoodżywcze składające się ze świeżych produktów.
3. Kiedy mogę rozpocząć ćwiczenia?
Wczesne uruchomienie po zabiegu sprzyja szybszemu powrotowi do zdrowia. Na drugi dzień po operacji, jeżeli lekarz pozwoli, powinna Pani wstawać i chodzić. Zapobiega to powikłaniom pooperacyjnym takim jak zakrzepica i zapalenie płuc. Lekkie, niezbyt obciążające ćwiczenia fizyczne można wykonywać już po kilku dniach. Stopniowo należy zwiększać intensywność ćwiczeń.
4. Na jakie dolegliwości zwykle uskarżają się pacjentki po wyjściu ze szpitala?
Typowe są zgrubienia w okolicy blizny pooperacyjnej, niewielkie pobolewania, uczucie ciągnięcia, drętwienia w podbrzuszu, stany podgorączkowe, plamienia z dróg rodnych, osłabienie. Objawy te ustępują samoistnie po kilku, kilkunastu tygodniach.
Pacjentki z wysoką temperaturą, obfitym krwawieniem z pochwy, silnymi bólami w podbrzuszu, rozejściem rany pooperacyjnej powinny pilnie skontaktować się z lekarzem.
5. Kiedy mogę wrócić do pracy?
Decyzję w tej sprawie podejmuje lekarz po badaniu ginekologicznym. Powrót do pracy jest zwykle możliwy po 30-60 dniach od daty wypisania ze szpitala. Uzależnione jest to od szybkości rekonwalescencji. Mają na nią wpływ między innymi: cechy osobnicze, choroba będąca przyczyną operacji, współwystępowanie innych schorzeń oraz ewentualnych powikłań.
6. Kiedy mogę rozpocząć współżycie?
Pytanie to należy zadać podczas wizyty kontrolnej u ginekologa. Na ogół po 30-60 dniach. W dużej mierze zależy to od stanu psychicznego kobiety.
7. Czy po usunięciu macicy może pogorszyć się moja satysfakcja seksualna?
Podczas usuwania macicy nie ulegają uszkodzeniu elementy odpowiedzialne za odczuwanie doznań seksualnych. Jeżeli taka sytuacja wystąpi po operacji brzusznej, ma ona związek przede wszystkim z czynnikami natury emocjonalnej. Po wycięciu macicy przez pochwę i operacji plastycznej krocza stosunki płciowe mogą początkowo być bolesne.
8. Czy powinnam stosować środki antykoncepcyjne?
Po wycięciu macicy drogą brzuszną lub obustronnym usunięciu przydatków nie może Pani zajść w ciążę.
Na świecie opisywano pojedyncze przypadki ciąż brzusznych. po operacjach usunięcia macicy drogą pochwową bez przydatków oraz ciąż szyjkowych po amputacji nadpochwowej. Ze względu na wyjątkowo rzadkie występowanie takich sytuacji, nie ma powodu do stosowania środków antykoncepcyjnych u kobiet po tych operacjach.
9. Czy usunięcie macicy daje gwarancję, że nie dojdzie do wypadania pochwy i nietrzymania moczu?
Niestety nie. Kobiety bez macicy nierzadko zgłaszają się z powodu wysuwania się pochwy. Zwykle obniżaniu się ścian pochwy towarzyszą kłopoty z bezwiednym wyciekaniem moczu.
10. Czy po operacji plastycznej krocza może pojawić się nietrzymanie moczu?
Tak. Czasami po takiej operacji pojawiają się objawy nietrzymania moczu maskowane wcześniej przez obniżoną pochwę. Dzieje się tak u pacjentek, u których, paradoksalnie, opuszczenie pochwy ułatwiało trzymanie moczu.
11. Jakie mogą być powikłania pooperacyjne?
Powikłania w obecnej dobie zdarzają się bardzo rzadko. Do najczęstszych zalicza się: złe gojenie rany, obfite krwawienie podczas operacji oraz występowanie krwiaka w obrębie powłok skórnych lub w szczycie pochwy. Utrata krwi może być na tyle duża, że wskazane jest powtórne otwarcie jamy brzusznej oraz przetoczenie krwi. Bardzo rzadko dochodzi do uszkodzenia moczowodu, pęcherza moczowego, jelita. Spośród innych powikłań zwykle wymienia się przetokę pęcherzowo-pochwową (tj. nieprawidłowe połączenie pęcherza z pochwą powodujące wypływanie moczu przez pochwę), zapalenie płuc, niedrożność jelit. Mniejsza aktywność fizyczna podczas pobytu w szpitalu jest przyczyną zwolnionego przepływu krwi przez naczynia żylne. Może to doprowadzić do zakrzepicy i zatoru płucnego, szczególnie u osób z żylakami kończyn dolnych.
12. Czy operacja usunięcia macicy może mieć jakieś zalety?
Tak. Kobiety najczęściej zaliczają do nich koniec miesiączkowania, brak potrzeby stosowania antykoncepcji oraz lepszą tolerancję hormonalnego leczenia zastępczego okresu przekwitania.
13. Czy usunięcie zdrowych przydatków wraz z macicą jest korzystne?
Dla niektórych pacjentek tak, gdyż eliminuje ryzyko wystąpienia raka jajnika. Na przykład po menopauzie zwykle razem z macicą wycina się przydatki. Praktycznie nie produkują one już hormonów. Usunięcie ich nie ma więc negatywnego wpływu na zdrowie pacjentki.
14. Czy powinnam ukrywać fakt, że nie mam macicy?
Psycholodzy podkreślają, że w podświadomości wielu kobiet i mężczyzn kobiecość kojarzy się między innymi z macicą. Stwierdzono, że czasami nawet najbliższe osoby mimowolnie zmieniają swój stosunek do kobiet bez narządu rodnego. Dlatego naszym zdaniem warto ukryć część prawdy. Należy zakomunikować partnerowi, rodzinie, znajomym, czy sąsiadkom, że operacja polegała na usunięciu mięśniaka lub guza przydatków z pozostawieniem macicy i jajników.
15. Czy podczas współżycia partner może zauważyć, że nie mam macicy?
Nie. Tylko podczas badania przez pochwę można stwierdzić brak macicy.
16. Czy pacjentki po usunięciu macicy powinny chodzić do ginekologa?
Tak, nie rzadziej niż raz na rok. Podczas badania można wykryć różne choroby narządu rodnego, między innymi wczesne postacie nowotworów jajnika i sromu.
Kobiety przyjmujące hormony powinny zgłaszać się nie rzadziej, niż co pół roku.
IV. Leczenie hormonalne kobiety bez macicy
1. Co to jest przekwitanie?
Przekwitanie czyli menopauza obejmuje okres w życiu kobiety, gdy jajniki przestają produkować hormony płciowe. Zwykle rozpoczyna się około 45-54 r.ż. i trwa do końca życia.
2. Jakie są sposoby walki z następstwami menopauzy?
Podstawowe znaczenie ma leczenie przyczynowe, a więc stosowanie hormonalnego leczenia zastępczego. Nie należy jednak zaniedbywać aktywnego wypoczynku na świeżym powietrzu i ćwiczeń fizycznych. Istotne znaczenie ma odpowiednia dieta.
3. Na czym polega hormonalne leczenie zastępcze?
Hormonalne leczenie zastępcze nazywane również hormonalną terapią zastępczą sprowadza się do uzupełniania niedoboru hormonów płciowych, występującego u kobiet w okresie przekwitania. Polega na stosowaniu estrogenów i progestagenów (odpowiedników progesteronu).
4. Czy leczenie hormonalne u kobiet po operacji różni się od terapii kobiet z zachowaną macicą?
Tak. Pacjentkom po usunięciu macicy zwykle nie podajemy progestagenów.
5. Czy kobiety bez macicy lepiej tolerują hormonalną terapię zastępczą?
Tak. Nie miesiączkują. Nie uskarżają się na nieregularne krwawienia z dróg rodnych. Otrzymują same estrogeny, więc nie występują u nich działania uboczne związane z podawaniem progestagenów.
6. Jakie mogą być działania uboczne progestagenów?
Czasami pacjentki podają: tkliwość piersi, trądzik, zwiększone zatrzymywanie wody w organizmie, bóle głowy, wzrost apetytu, bóle i skurcze łydek. Może pojawić się drażliwość, pogorszenie koncentracji, apatia. Progestageny stosowane w większych dawkach mogą mieć negatywny wpływ na cholesterol i jego frakcje.
7. Czy po usunięciu macicy konieczne jest przyjmowanie hormonów?
Brak macicy nie jest równoznaczne z menopauzą, ponieważ narząd ten nie produkuje hormonów płciowych. Leczenie zastępcze stosujemy, gdy stwierdzamy niedobory hormonów wytwarzanych przez jajniki.
8. Czy u kobiety bez macicy menopauza występuje wcześniej?
Tylko u niektórych kobiet po usunięciu macicy obserwuje się szybsze zanikanie produkcji estrogenów i progesteronu.
9. Jeżeli nie mam macicy, w jaki sposób mogę zorientować się, że jestem w okresie przekwitania?
Może Pani tego nie zauważyć. Zwykle wskazują na to objawy niedoboru hormonów pod postacią uderzeń gorąca i potów nocnych.
Menopauzę rozpoznaje lekarz podczas badania ginekologicznego Czasami, tylko w przypadkach wątpliwych, zleca badanie stężenia hormonów.
10. Jakie formy estrogenów podawane są kobietom bez macicy?
Estrogeny podawane pacjentkom po operacji są takie same, jak podczas leczenia kobiet z macicą. Można stosować preparaty estrogenowe w postaci:
- plastrów (niektóre nowe plastry są bardzo małe, wielkości znaczka pocztowego)
- tabletek
- aerozolu do nosa
- zastrzyków
- kremu lub żelu na skórę
- gałek lub kremu dopochwowego.
11. Czy są lepsze i gorsze drogi podawania estrogenów?
Nie. Terapię dobiera się indywidualnie, zależnie od stanu zdrowia. Ważne jest zaakceptowanie drogi podawania leku przez pacjentkę.
12. Kto powinien stosować plastry estrogenowe?
Każda pacjentka z niedoborem estrogenów, jeśli nie stwierdzamy u niej przeciwwskazań, może naklejać plastry. Formy przezskórne są szczególnie polecane gdy chcemy zminimalizować wpływ leku na wątrobę. Innymi wskazaniami są preferencje pacjentki, zła tolerancja tabletek, nadciśnienie tętnicze, podwyższone stężenie trójglicerydów, kamica pęcherzyka żółciowego, stan po usunięciu pęcherzyka żółciowego, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy.
13. Jak przyklejać plaster?
Plaster nakleja się na zdrową, niepodrażnioną, gładką skórę - w miejscu, w którym skóra nie marszczy się. Po wyjściu z kąpieli należy odczekać kilkanaście minut z naklejeniem plastra, aby powierzchnia dobrze wyschła. Krem lub balsam do ciała można nanosić dopiero po przyklejeniu plastra.
14. Gdzie go naklejać?
Na pośladek lub podbrzusze, pamiętając za każdym razem o zmianie miejsca.
Nie przykleja się plastra w talii lub na linii bioder, gdyż przesuwanie się odzieży w tych miejscach może spowodować jego odklejenie. Nie wolno też nalepiać go na piersiach lub w ich okolicy.
15. Czy zdarza się odklejanie plastra?
Prawidłowo naklejony plaster zwykle nie odkleja się podczas mycia lub pływania. Nie należy go pocierać gąbką ani ręcznikiem. Jeśli plaster odklei się, można go nakleić ponownie w innym miejscu. Czasami konieczne jest zastosowanie nowego plastra. Z sauny najlepiej korzystać w dniach zmiany plastra.
16. Czy można się opalać z przyklejonym plastrem?
Naklejonego plastra nie należy wystawiać na długotrwałe działanie promieni słonecznych. Miejsce to trzeba przykryć odzieżą.
17. Jak należy odklejać plaster?
Powoli i ostrożnie, aby nie spowodować podrażnienia skóry. Jeśli pozostanie ślad kleju, to należy odczekać 15 minut do wyschnięcia skóry. Następnie można przemyć to miejsce tłustym kremem lub mleczkiem, aby usunąć resztkę kleju.
18. Jakie są powody do stosowania hormonalnego leczenia zastępczego?
Obecnie do podstawowych wskazań zalicza się:
- przedwczesną menopauzę, zwłaszcza przed 45 rokiem życia
- objawy niedoboru hormonów pod postacią złego samopoczucia, uderzeń gorąca, potów nocnych
- osteoporoza lub zagrożenie nią
- profilaktyka przed chorobą wieńcową i zawałem u osób zdrowych
- dolegliwości dotyczące układu moczowo-płciowego (nietrzymanie moczu, infekcje cewki moczowej i pęcherza, uczucie suchości w pochwie, bolesne stosunki).
19. Zaczęłam terapię hormonalną kilka dni temu. Nie czuję się lepiej. Czy zastosowane leczenie jest właściwe?
Cierpliwości! Zwykle efekt nie jest natychmiastowy. Działanie leku hormonalnego można ocenić dopiero po 3-4 miesiącach.
20. Jakie objawy uboczne estrogenów występują najczęściej?
Działania uboczne występują rzadko. Najbardziej niepokoi pacjentki tkliwość i bolesność piersi. W tym względzie obawy leczonych kobiet są nieuzasadnione. Objawy te nie oznaczają, że w piersiach powstaje rak. Zwykle po kilku miesiącach dolegliwości te ustępują. Czasami pacjentki podają nudności, bóle głowy, zwiększone zatrzymywanie wody w organizmie, bolesność podudzi, żylaków, skurcze łydek. Gdy objawy uboczne pojawią się, należy, bez przerywania leczenia, skontaktować się ze swoim lekarzem. Na ogół dolegliwości te nie mają żadnego znaczenia chorobowego i po pewnym czasie ustępują.
Plastry mogą powodować miejscowe podrażnienia i alergie skóry.
21. Czy nie utyję pod wpływem estrogenów?
Leki hormonalne nie wywołują tycia. Również mu nie zapobiegają. Przyrost masy ciała jest to efekt niedostosowania diety do aktywności fizycznej oraz uwarunkowań genetycznych.
22. Jakie powikłania mogą wystąpić w wyniku brania estrogenów po menopauzie?
Należy podkreślić, że powikłania występują bardzo rzadko. Do najpoważniejszych należy zaliczyć zakrzepicę żył głębokich kończyn dolnych i zator płucny. Czasami mogą powiększać się mięśniaki lub zaostrzać endometrioza. U kobiet stosujących tabletki hormonalne nieco częściej występuje kamica pęcherzyka żółciowego.
U otyłych, chorych kobiet, z chorobą wieńcową lub będących po zawale, które rozpoczynały leczenie po 60-65 roku życia przy użyciu estrogenów skonjugowanych (uzyskiwanych z moczu źrebnych klaczy) i medroskyprogesteronu, obserwowano niewielkie zwiększenie częstości występowania zawałów serca.
23. Czy ostatnio publikowane wyniki badań dotyczące hormonalnego leczenia zastępczego mają wpływ na sposób leczenia kobiet bez macicy?
Nie. Wyniki tych badań dotyczą złożonej terapii estrogenowo-progestagenowej. Nie dotyczą leczenia samymi estrogenami, a takie stosuje się u pacjentek bez macicy.
24. Czy hormonalne leczenie zastępcze zwiększa ryzyko raka sutka?
W dniu dzisiejszym nie znamy odpowiedzi na to pytanie.
Wyniki dotychczasowych badań są niejednoznaczne. Tylko niektóre analizy sugerują, że stosowanie hormonów powyżej 5-8 lat może nieznacznie zwiększać ryzyko wystąpienia raka sutka. Obecnie trwają badania, które za kilka lat pozwolą ostatecznie rozwiązać tę kwestię.
25. Czy to prawda, że pacjentki u których wykrywa się raka sutka podczas terapii hormonalnej, żyją dłużej w porównaniu do kobiet nieleczonych?
Tak.
W następstwie regularnych wizyt u ginekologa guzy sutka są zwykle wcześniej zauważane, zanim dadzą przerzuty
Nieznacznie zwiększona częstość występowania chorób złośliwych piersi po wielu latach stosowania leczenia stwierdzana była tylko w niektórych badaniach. Część specjalistów tłumaczy taki stan faktem, że hormony mogą trochę przyspieszać wzrost guzów już istniejących, a nie powodować powstanie nowych. Ma to wpływać na wcześniejsze ich wykrycie.
U kobiet leczonych hormonalnie częściej występują mniej agresywne postacie nowotworów złośliwych gruczołu piersiowego. Być może jest to wynik korzystnego, modyfikującego wpływu terapii hormonalnej na proces karcinogenezy (nowotworzenia).
Prawdopodobnie te czynniki powodują, że pacjentki, u których rozpoznaje się raka piersi podczas terapii hormonalnej, rzadziej umierają na tę chorobę w porównaniu do kobiet nieleczonych.
26. Czy choroba wieńcowa, zawał serca lub wylew krwi do mózgu są przeciwwskazaniami do stosowania hormonalnego leczenia zastępczego?
Obecnie u kobiet z tymi chorobami zwykle nie rozpoczynamy podawania hormonów.
Jeżeli pacjentka stosuje leki hormonalne od wielu lat, z reguły nie ma powodu do ich odstawienia.
27. Jakie są przeciwwskazania do terapii hormonalnej?
Lista przeciwwskazań nie jest długa. Najczęściej wymieniane są:
- rak sutka
- rak błony śluzowej macicy
- choroba zakrzepowo-zatorowa
- cholestaza podczas ciąży
- ciężka niewydolność wątroby
- podwyższony poziom prolaktyny, guz przysadki (prolactinoma).
28. Czy rodzinne występowanie raka piersi lub chorób złośliwych innych narządów jest przeciwwskazaniem do stosowania hormonów?
Nie.
Bez względu na to, czy stosuje Pani hormony czy też nie, należy zgłosić swojemu lekarzowi fakt rodzinnego występowania nowotworów złośliwych. W niektórych przypadkach wskazane jest wykonywanie określonych badań, co pozwala na wczesne wykrycie raka.
Należy pamiętać, że stosowanie estrogenów zmniejsza częstość występowania raka jelita grubego.
29. Czy łagodne schorzenia sutka są przeciwwskazaniem do stosowania estrogenów?
Nie.
30. Jeżeli stosuję terapię hormonalną, jak często powinnam chodzić na badanie mammograficzne?
Nie ma powodów, żeby wykonywać u Pani mammografię częściej niż u kobiet nie przyjmujących hormony. Szczegóły należy ustalić z lekarzem prowadzącym leczenie oraz wykonującym badanie radiologiczne piersi.
31. Czy u pacjentek po operacji z powodu raka jajnika można stosować estrogeny?
W większości przypadków tak.
32. Byłam leczona z powodu raka szyjki macicy. Czy mogę przyjmować hormony?
Tak, po konsultacji z ginekologiem i onkologiem.
33. Czy choroby nowotworowe innych narządów są przeciwwskazaniem do terapii hormonalnej?
Zwykle nie. Decyzję o stosowaniu hormonów podejmuje ginekolog po konsultacji z onkologiem.
34. Jak długo powinnam brać hormony?
Na ogół leki stosuje się przez okres od 2 do 10 lat, czasami dłużej. Decyzję o rozpoczęciu, kontynuowaniu lub przerwaniu powinien podejmować lekarz wraz z pacjentką po przeanalizowaniu korzyści i czynników ryzyka.
35. Czy należy wcześnie rozpoczynać leczenie hormonami?
Tak. Najbardziej optymalny okres to kilka, kilkanaście miesięcy od pojawienia się objawów niedoboru estrogenów.
To zalecenie nabrało szczególnie ważnego znaczenia w aspekcie ostatnio opublikowanych wyników badań. Okazało się, że rozpoczynanie terapii hormonalnej u chorych, otyłych kobiet późno tj. po 60-65 roku życia, z chorobą wieńcową lub po zawale powoduje nieznaczny wzrost częstości występowania zawału i zatoru płucnego. Jeżeli pacjentki znajdujące się w tej grupie terapeutycznej zaczęły stosować hormony odpowiednio wcześnie, około 50-55 roku życia, zwykle nie ma powodu do przerywania terapii.
36. Czy nie powinnam poddać się naturze i z godnością przejść przez ten okres bez zażywania hormonów?
Na szczęście coraz rzadziej pacjentki zadają nam to pytanie, ponieważ terapia hormonalna ma już swoje uznane miejsce w wielu apteczkach domowych. W tym poglądzie wyraźnie widoczny jest brak konsekwencji. Powrót do natury to chociażby rezygnacja z mycia zębów, ze stosowania leków na grypę, nadciśnienie czy cukrzycę.
37. Czy hormonalne leczenie zastępcze jest eliksirem młodości, lekiem na wszystkie problemy kobiet po menopauzie?
Niestety nie. Wpływa ono na dolegliwości wynikające tylko z niedoboru hormonów płciowych. Likwiduje uderzenia gorąca, poty nocne, poprawia samopoczucie i sen, zmniejsza ryzyko osteoporozy i zawału serca. Poprawia zdecydowanie jakość życia kobiet będących w okresie przekwitania.
Zamiast zakończenia
Liczne zapytania, wątpliwości i rozterki chorych, z jakimi zetknęliśmy się podczas naszej codziennej pracy, stanowiły inspirację do napisania niniejszego opracowania. Mamy nadzieję, że ta publikacja będzie pomocna w uzyskaniu przez pacjentki odpowiedzi na dręczące je kwestie, zarówno przed, jak i po operacji.
Jeżeli po lekturze naszego poradnika nasunęły się Pani pytania i uwagi, prosimy o podzielenie się nimi. Ułatwi nam to napisanie kolejnego wydania informatora dla pacjentek.